मोटोपनले गराउछ किड्नी फेल

डा. पुकारचन्द्र श्रेष्ठ,
पछिल्ला केही वर्षयता मोटोपन संसारभरी नै बढ्दो समस्याका रुपमा देखापरेको छ । उच्चरक्तचाप, स्वासप्रस्वास, मुटु रोग जस्तै मोटोपन किड्नीका लागि पनि हानीकारक मानिन्छ । यसले २ देखि ७ गुणासम्म किड्नी ‘फेल’ गराउने सम्भावना हुन्छ । नेपालमा करिब ३० लाख जनसंख्यामा कुनै न कुनै किसिमको मृगौलाको रोग लागेको अनुमान छ । यहाँ ३ हजार जनाको बर्षैपिच्छे दुवै किड्नी फेल हुने गर्छ । तीमध्ये ९० प्रतिशतभन्दा बढीको केही महिनामै मृत्यु हुने गर्छ ।
किड्नी सम्बन्धि रोग लाग्ने विभिन्न कारक तत्वहरु मध्ये मोटोपन बलियो कारण हो । उच्च रक्तचाप र मधुमेहजस्तै दीर्घकालीन किड्नीको रोगको प्रमुख कारक तत्वमध्ये मोटोपन पनि एक हो । यसले किड्नी ‘फेल’ गराउन ठूलो भूमिका खेलेको हुन्छ । मोटोपन भएका व्यक्तिहरुमा किड्नीले अरूमा भन्दा बढी कार्य गर्नुपर्ने हुन्छ, जसले गर्दा किड्नी विस्तारै खराब भई दीर्घकालीन रोग लाग्ने गर्छ ।
उच्च तौल भएका वा मोटोपन भएकाहरूमा किड्नी फेल ‘हुने’ समस्या अरू स्वस्थ व्यक्तिहरूको तुलनामा २ देखि ७ गुणा बढी हुन्छ । यी सबका बाबजुद पनि शुभ समाचार के छ भने मोटोपन र किड्नीको दीर्घरोग धेरै हदसम्म रोकथाम गर्न सकिने समस्या हुन् र सन्तुलित आहार तथा शारीरिक व्यायमजस्तो स्वस्थ जीवनशैलीले मोटोपन र किड्नीको रोग लाग्नबाट बचाउन सकिन्छ । रोग लागेपछि उपचार गराउनु भन्दा रोगै लाग्न नदिन राम्रो भनेझै हरेक व्यक्तिले खानपानमा ध्यान दिनै पर्छ । खानपान र व्यायाममा ध्यान दिन सकिए मोटोपन नियन्त्रणमा राख्न सकिन्छ ।
विश्व स्वास्थ्य संगठनले पनि मोटोपनको खराबी र किड्नी रोग लाग्नमा यसको असर तथा यसबाट जोगिन स्वस्थ जीवनशैली र उपयुक्त स्वास्थ्य नीतिका उपायमार्फत रोगको रोकथाममा विशेष जोड दिएको छ । सन् २०२५ सम्ममा मोटोपनले संसारभर १८ प्रतिशत पुरुष र २१ प्रतिशत महिलालाई असर गर्ने अनुमान गरिएको छ भने ६ प्रतिशत पुरुष र ९ प्रतिशत महिला गम्भीर मोटोपनले पीडित हुने अनुमान गरिएको छ । कुनै—कुनै राष्ट्रमा त एक तिहाइ जनसंख्या मोटोपनको सिकार भइसकेको छ र कमजोर स्वास्थ्य र चिकित्सा क्षेत्रको अधिकतम खर्चको कारण बनिसकेको छ ।
साधारणतया जनमानसमा मोटोपनले मृत्युको जोखिम बढाउने मात्र नभई अनेकौं रोग निम्त्याउने गर्छ । जस्तै—मुटुको रोग, मधुमय, उच्च रक्तचाप, उच्च कोलेस्टोरल, निद्रामा घुर्ने, कलेजोको बोसोपन, पित्तथैलीको रोग, जोर्नी खिइने, विभिन्न क्यान्सर, मानसिक रोग तथा न्युन जीवनस्तर आदि।
वैज्ञानिकहरूका अनुसार मोटोपनका कारण नसर्ने रोगहरुको संक्रमण अपत्यारिलो ढंगले बढ्दै गइरहेको पाइएको छ । मोटोपनले अप्रत्यक्ष रूपमा मधुमेह, उच्च रक्तचाप, मुटुको रोग आदि गराएर किड्नी रोगको कारक तत्व बन्ने गर्छ भने प्रत्यक्ष रूपमा किड्नीलाई अत्यधिक कार्य गर्न लगाई किड्नी खराबी ल्याउने गर्छ र यसले किड्नीको पत्थरी तथा किड्नीको क्यान्सरसमेत गराउन सक्छ । मोटोपन घटाउनाले किड्नीका दीर्घरोगमा कमी गराउन वा निको पार्न पनि मद्दत गर्छ । अकस्मात किड्नीमा खराबी आउने समस्या पनि मोटोपना भएकामा बढी मात्रामा पाइने गर्छ । किड्नी रोगको गम्भीरतालाई मनन गरी नेपाल सरकारले डायलासिस पूर्णरूपमा नि शुल्क गरिसकेको छ भने किड्नी प्रत्यारोपण पनि निशुल्क गर्ने अन्तिम तयारी भइरहेको छ । यसबाट किड्नी रोगले थलिएकाहरू जसको घर—सम्पत्ति सखाफ भइसकेको छ, उनीहरूमा बाँच्ने आसा पलाएको छ र प्रत्यारोपणपश्चात स्वस्थ व्यक्ति सरह जीवनयापन गर्नसक्ने हुँदा देशको उत्पादकत्वमा पनि अभिवृद्धि हुनेछ ।
१० वर्षअघि स्थापना भएको मानव अङ्ग प्रत्यारोपण केन्द्र भक्तपुरले मृगौला ‘फेल’ भएकाहरूका लागि अधिकतम संख्यामा डायलासिस र प्रत्यारोपणको सुविधा उपलब्ध गराउँदै आएको छ भने हालै सुरु गरेको कलेजो प्रत्यारोपण तथा मुटुको शल्यक्रियाका साथै विभिन्न अङ्गसमेत ‘फेल’ हुनबाट जोगाउने कार्य तथा प्रत्यारोपण लगायतको उपचार स्वदेशमा उपलब्ध गराई जनसाधारणको पहुँचभित्र ल्याउन केन्द्र कटिबद्ध छ ।