हेल्थ टुडे,
आज विश्व सुर्तीजन्य पदार्थ रहित दिवस । हरेक वर्ष विश्व सुर्तीजन्य पदार्थ रहित दिवस, ३१ मे का दिन मनाइने गरिन्छ । यस वर्षको विश्व सुर्तीजन्य पदार्थ रहित दिवसको नेपाली नारा सुर्तीजन्य पदार्थ त्यागौँ, स्वास्थ्य र वातावरण जोगाऔं रहेको छ । यस वर्षको नाराले सुर्तीजन्य पदार्थले मानव स्वास्थ्यमा मात्र नभई वातावरणमा पनि गम्भीर असर पार्दछ भन्ने विषयलाई प्रकाश पारेको छ ।
विश्वभर वार्षिक ८० लाख मानिसको मृत्यु सुर्तीजन्य पदार्थको सेवनको कारण हुन्छ । जसमध्ये ७० लाख प्रत्यक्ष सुर्तीजन्य पदार्थको सेवन र १२ लाख सँगै बस्नेले खाएको चुरोटको धुवाँको असरका कारणले मृत्यु हुने गर्दछ । नेपालमा हरेक वर्ष २७ हजार १३७ मानिसहरुको मृत्यु सुर्तीजन्य पदार्थको सेवनका कारण हुने गरेको छ । सुर्तीजन्य पदार्थको सेवनले विभिन्न नसर्ने रोगहरुः क्यान्सर, मुटु रोग, दीर्घ श्वासप्रश्वास सम्बन्धी रोग र मधुमेह रोग लाग्ने गर्दछ ।
सुर्तीजन्य पदार्थले प्रत्यक्ष रुपमा मानिसको स्वास्थ्यमा असर त गर्छ नै यसका साथै यसले वातावरणमा पनि गम्भीर असर गर्दछ । सुर्तीजन्य पदार्थको खेती र उत्पादन गर्ने क्रममा, प्रयोग सेवन गर्दा र प्रयोग पश्चातका फोहोरले पानीका स्रोत, माटो, वायु र शहर नै प्रदुषित भइरहेको अवस्था छ ।
विश्वमा हरेक वर्ष ३५ लाख हेक्टर जमिन सुर्ती खेतीका लागि नष्ट गरिन्छ । सुर्ती खेतीका कारण वन फँडानी हुने र माटोको उपादकत्वमा समेत ह्रास आउँदछ । सुर्तीजन्य पदार्थको उत्पादनका क्रममा निस्कने विभिन्न विषाक्त ग्यासहरुका कारण जलवायु परिवर्तन पनि भईरहेको छ । त्यसैले यी सबै कुराहरुलाई मध्यनजर गरेर सुर्तीजन्य पदार्थको उत्पादन र सेवन दुबै कुरालाई निरुत्साहित गर्नु अति नै आवश्यक छ ।
विश्वमा उत्पादन गरिने सुर्तीजन्य पदार्थमध्ये ९० प्रतिशत विकोसोन्मुख देशमा उत्पादन गरिन्छ । न्युन तथा मध्यम वर्गीय देशहरुका किसान तथा सरकारले सुर्तीजन्य पदार्थ उत्पादनलाई राम्रो आय स्रोतको रुपमा लिएको देखिन्छ तर उनीहरुले भविष्यमा यसले निम्त्याउने गम्भीर समस्या जस्तैः खाद्य असुरक्षा, रोग, गरिबी र वातावरणीय असरबारे भने सचेत नभएको देखिन्छ । यही कुरालाई प्रकाश पार्न र यसलाई अभियानको रुपमा लगी सचेतना फैलाउन यस वर्षको नारा वातावरणीय प्रभावमा केन्द्रित रही तय गरिएको हो ।
सुर्तीजन्य पदार्थको असरहरुलाई न्युनीकरण गर्न नेपालमा सुर्तीजन्य पदार्थ नियन्त्रण र नियमन सम्बन्धी ऐन, कानून र निर्देशिका पारित भई लागु भइसकेको छ । आम जनताको सु–स्वास्थ्य सुनिश्चित गर्न, सुर्तीजन्य पदार्थको नयाँ सेवनकर्ताहरुको दरमा कमी ल्याउन र अमलीहरुलाई लतबाट छुटाउन विभिन्न अभियान र कार्यक्रमहरू समेत भैरहेका छन् । तर सुर्ती उद्योगहरुको हस्तक्षेप र उनीहरुको रणनीतिले चुनौतीहरु भने यथावत नै रहेको अवस्था छ । हाल प्रचलित ई–सिग्रेट, सिसा, हुक्का लगायतका सुर्तीजन्य पदार्थका आधुनिक र परिस्कृत रुपलाई समेट्ने गरि वृहत तरिकाले कार्यक्रमहरु संचालन गर्न समेत आवश्यक देखिन्छ ।
सुर्तीजन्य पदार्थको सेवनले मानव स्वास्थ्यमा मात्र नभई सम्पुर्ण वातावरणमा नै असर गर्ने भएकोले यसलाई त्याग्नु वा सेवन नगर्नु नै सबैभन्दा उत्तम उपाय हो । त्यसैले सुर्तीजन्य पदार्थको खेती, उत्पादन, सेवनका कारण निम्त्याउने वातावरणीय प्रभावलाई न्युनीकरण गर्न सुर्तीजन्य पदार्थ रहित दिवसलाई वर्षैभरि अभियानको रुपमा संचालन गर्नु पर्दछ । यसमा प्रदेश सरकार, स्थानीय सरकार, गैरसरकारी संस्था, राजनितिक नेतृत्व, नागरिक समाज, पत्रकार लगायत सम्पूर्ण सरोकारवाला तथा आम नागरिकहरुको भूमिका महत्वपुर्ण रहन्छ ।
(विश्व सुर्तीजन्य पदार्थ रहित दिवसको अवसरमा स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालय
राष्ट्रिय स्वास्थ्य शिक्षा, सूचना तथा संचार केन्द्र टेकुले तयार पारेको आलेख)
