लोकराज भट्ट,
हाम्रो नियमित खानामा पनि रोगका जीवाणुहरू वृद्धि हुन्छन् । ती जीवाणु र तिनले उत्पादन गरेका विभिन्न रसायनले झाडापखाला लगाउने, बान्ता गराउने, पेट दुखाउने तथा खानाको विषाक्तता गराउँछ । हामीले प्रदूषित खाना वा पानी खाएमा यसमा भएको ब्याक्टेरिया, परजीवी, भाइरस तथा विषादीहरूले खानाको विषाक्तता हुन्छ । खानाको विषाक्ततामा प्रदूषित खाना, पानी खाएको ४८ घन्टाभित्रमा वाकवाकी लाग्ने, बान्ता हुने पेट दुख्ने र दिसा लाग्नेजस्ता समस्याहरू देखिन सक्छ । यी लक्षणहरू उही खानेकुराहरू खाएका सबैमा वा कुनै एक व्यक्तिमा पनि देखिन सक्छ । प्रायः खानाको विषाक्तता भोजभतेर, विद्यालय, सामाजिक कार्यक्रमहरू तथा रेस्टुरामा खाँदा हुन्छ । यसरी समूहमा खाँदा एक वा केही व्यक्तिहरूमा यो समस्या देखा पर्न सक्छ ।कतिपय खानाको विषाक्तताका लक्ष्यहरू सामान्य मात्रामा देखिन र छिटो निको हुने भएकोले खानाको विषाक्तता भएको थाहा नहुने गर्दछ । खानाको विषाक्तता गराउने कारणलाई मुख्य दुई भागमा विभाजित गरिएको छ र ती निम्न प्रकारका हुन् ।
- इन्फेक्सिइस एजेन्ट स् यसअन्तर्गत भाइरस, ब्याक्टेरिया र परजीवीहरूले गराउने खानाको विषाक्तता पर्दछ ।
- टोक्सिक एजेन्ट स् यसअन्तर्गत विषालु च्याउ, राम्ररी नपाकेको खानेकुराहरू अथवा फलफूल तथा तरकारीमा हुने विषादीहरूले गराउने खानाको विषाक्तता पर्दछ ।
खानेकुराहरू प्रदूषित हुनुको मुख्य कारणहरू फोहोर ठाउँमा खानाहरू राख्ने, राम्रोसँग नपकाउने वा आफू स्वयंले सरसफाइमा ध्यान नदिनु नै हो राम्रोसँग प्याक नगरेको खाद्यान्नको प्रयोग र उचित तापक्रममा खानेकुराहरू नराख्नाले पनि खानाको विषाक्तता हुन सक्छ । खानाको विषाक्तता ब्याक्टेरिया, भाइरस परजीवी र विषादीका संक्रमणले गर्दा हुन्छ । ब्याक्टेरियाको प्रवेश खानेकुरामा निम्न कारणले गर्दा हुन्छ ।
- मासु प्रशोधन गर्दा इन्टेस्टिनल ब्याक्टेरियाको प्रवेश हुन सक्छ ।
- खेतीबारी तथा सिँचाइको लागि प्रयोग भएको पानीमा जैविक मल मिसिएको हुन सक्छ, जसले गर्दा पानी प्रदूषित हुन सक्छ ।
- खानेकुराहरू सही तरिकाले नराख्दा वा नबनाउँदा पनि ब्याक्टेरियाको संक्रमण हुन सक्छ ।
किन हुन्छ फुड पोइजनिङ ?
- राम्रोसँग हात नधोई खाना बनाएमा,
- खाना बनाउँदा प्रयोग हुने सामानहरू सफा नभएमा,
- लामो समयसम्म बाहिर राखेको डेरी पदार्थहरूको प्रयोग गरेमा,
- प्रशोधन नगरेको माछाको प्रयोग गरेमा,
- राम्रोसँग नपखाली फलफूल वा तरकारीहरूको प्रयोग गरेमा,
- राम्ररी नपाकेको अन्डा, माछा तथा मासुको प्रयोग गरेमा,
- इनार तथा कुँवाको पानीहरू वा सहर बजारका पानीहरू प्रशोधन नगरी प्रयोग गरेमा ।
विशेषगरी गर्भवती वा दूध खुवाउने आमाहरूले खानाको विषाक्तताको रोकथाम गर्नुपर्दछ । खानाको विषाक्तताको जोखिम प्रायः बूढाबूढी र बच्चाहरूमा हुने गर्दछ । यदि हामीमा गम्भीर स्वास्थ्यस्थिति जस्तैः मिर्गौलासम्बन्धी रोग, मधुमेह र कम प्रतिरोधात्मक क्षमता छ भने खानाको विषाक्तताको जोखिम हामीमा पनि हुन सक्छ ।
कस्ता लक्षणहरु देखापर्छ ?
खानाको विषाक्तताको लक्षण प्रदूषित खाने कुराको मात्रा र संक्रमित ब्याक्टेरियाको प्रकारमा निर्भर हुन्छ । यसका लक्षणहरू ३० मिनेटभित्र वा विस्तारै केही दिन वा हप्तामा देखिन सक्छ । यसको मुख्य लक्षणहरू यस प्रकारका छन् ।
- वाकवाक लाग्नु
- दिसा लाग्नु
- बान्ता हुनु
- पेट दुख्नु
- ज्वरो आउनु
सामान्यतया खानाको विषाक्ततामा घातक हुँदैनन् र २४ देखि ४८ घन्टाभित्रमा निको हुने गर्दछ । ब्याक्टेरियाले दुई फरक तरिकबाट खानाको विषाक्तता गराउन सक्छ । केही ब्याक्टेरियाले पेटमा असर गरी खाना अपच तथा दिसा लाग्ने गराउँंछ र अन्य प्रकारका ब्याक्टेरियाले खानामा रसायन उत्पादन गर्दछ जुन मान्छेको पाचन प्रणालीको लागि विषादी हुन्छ ।
धेरैजससो खानाको विषाक्तताको समस्याहरू विभिन्न भाइरसको संक्रमणले गर्दा हुने गर्दछ ।
- यो नोरोभाइसले स्टोम्याच फ्लु गराउँछ जसले गर्दा वाकवाक लाग्ने, बान्ता हुने, पेट दुख्ने, दिसा लाग्ने टाउको दुख्ने र सामान्य ज्वरो आउने गर्दछ ।
- यो रोटाभाइरसले साधारणदेखि घातक बिरामी पार्दछ जसले वाकवाक लाग्ने बान्ता, पानीजस्तो दिसा हुने र ज्वरो आउने हुन्छ । बच्चाहरूमा खानाको विषाक्तता हुनुको मुख्य कारण रोटाभाइरस नै हो र यो तुरुन्तै एक व्यक्तिबाट अर्को व्यक्तिमा दिसाको माध्यमबाट सर्छ ।
परजीवीहरूले खानाको विषाक्तता धेरै कम मात्रामा गराउँछ । प्रशोधन नगरेको पानी वा फोहोर पानीको प्रयोग गर्दा परजीवी पनि हाम्रो शरीरमा प्रवेश गर्छ र लामो समयसम्म यसको लक्षणहरू देखाउँछ ।
टोक्सिक एजेन्ट विषादीबाट धेरै कम मात्रामा खानाको विषाक्तता हुने गर्दछ । यसले गर्दा हुने खानाको विषाक्तता प्रायः गलत खाद्यान्नको प्रयोगले हुन गर्दछ । जस्तै च्याउ दुई प्रकारको हुन्छ । एउटा विषादी च्याउ हुन्छ भने अर्को खाने च्याउ ।
विषालु च्याउको प्रयोगले गर्दा वाकवाक लाग्ने, दिसा लाग्ने, बान्ता हुने, पसिना आउने, काप्ने र अचेतसमेत हुसक्छ । यसरी विषालु च्याउको प्रयोगले मानिसको ज्यान नै जोखिममा पार्न सक्छ ।
साइन एन्ड टेस्ट स्वास्थ्य परीक्षकले खानाको विषाक्तताको लक्षण पेट दुखेको र शरीरमा पानीको मात्र कम भएको आधारमा पत्ता लगाउँछन् । स्वास्थ्य परीक्षकले रगत, दिसा, बान्ता अथवा खाएको खानेकुराको परीक्षण गरेर खानाको विषाक्तताको प्रमाणित गर्छन् । तर यो परीक्षणले खानाको विषाक्तता भएको प्रमाणित नहुन पनि सक्छ ।
फुड पोइजनिङको उपचार के त ?
प्रायजसो खानाको विषाक्तता दुई दिनपछि आफैँ निको हुने गर्दछ । उपचारको मुख्य उद्देश्य शरीरमा पानीको मात्रा कम हुन नदिनु हो ।
दिसा हुन्जेल ठोस खानेकुराहरू नखाने, दुग्ध पदार्थहरूबाहेक अन्य तरल पदार्थ प्रशस्त मात्रामा खाने, बच्चाहरूलाई जीवनजल खुवाउने, यदि विषादी खानेकुराहरू (च्याउ/माछा) खाइएको छ भने तुरुन्त चिकित्सालाई देखाउनुपर्दछ ।
चिकित्सकले विभिन्न उपायहरू अपनाएर शरीरमा भएको विषादीलाई तुरुन्त बाहिर निकाल्नुपर्छ ।
Leave a Reply