निन्द्रा लाग्दैन भने यसो गर्नुहोस्

डा. राममणि भण्डारी

आयुर्वेद चिकित्सक
आधुनिक जीवनशैलीको कारण बढिरहेको समस्यामध्ये अनिन्द्रा पनि एक हो । हिजोआज धेरैलाई हुने समस्या हो अनिन्द्रा, जुन नाडी संस्थानसँग सम्बन्धित छ । स्वस्थ्य शरीरको निम्ति कम्तीमा ७–८ घन्टा राम्रो निद्रा आवश्यक हुन्छ । यदि विभिन्न कारणले पर्याप्त निद्रा पुगेन भने अनेकौंं समस्याहरू उत्पन्न हुन्छन् । स्वस्थ्य जीवनयापनको निम्ति आहार, बिहार र निद्राको सन्तुलन जरुरी छ । स्वस्थ्य आहार, बिहार र पर्याप्त आराम स्वस्थ्य जीवनको पर्याय नै हुन् । दिनको समय दैनिक व्यवसाय, कर्मको लागि र रातको समय भनेको शरीरलाई आराम गर्नको लागि हो । यदि रातको समयमा निदाउन नसक्नु, बीचमा बिउँझनु अथवा पूरा निद्रा नपर्नु समग्र अनिद्रा भएको बुझिन्छ । अनिद्रा मानसिक समस्या हो, तर कहिलेकाहीँ शारीरिक कारणले पनि हुन सक्दछ । अनिद्रा अनेकौं रोगको लक्षणको रूपमा प्रकट हुन्छ अथवा यदि समयमा नै ख्याल नगरेमा दीर्घ समस्या बन्ने गर्दछ ।

कारण

• शारीरिक एवं मानसिक तनाव तथा पीडा हुनु,
• डर, चिन्ता, रिस, राग आदिले ग्रस्त हुनु,
• कब्जियत, अपचजस्ता पेटको समस्या हुनु,
• सुत्ने समय नमिल्नु,
• सुत्ने वातावरण प्रतिकूल हुनु,
• नयाँ ठाउँमा सुत्नु,
• मल, मूत्रादी बेग धारण गर्नु,
• सुत्ने कोठामा प्रकाश र शुद्ध वायुको प्रबन्ध नहुनु,
• चिया, कफी, मदिरा सेवन र धूमपान ज्यादा गर्नु,
• सुत्नुअघि ज्यादा तथा भारी भोजन गर्नु आदि ।

लक्षण

• आवश्यकताभन्दा कम निद्रा लाग्नु,
•  हाई आउनु, टाउको दुख्नु, आलस्य हुनु, झर्को लाग्नु,
• राति धेरै पटक बिउँझनु,
• कार्य क्षमता घट्दै जानु,
• भोक कम लाग्दछ,
• रक्तसञ्चारमा शिथिलता र रक्तचापको समस्या हुन सक्दछ,
• एकाग्रता र स्मरण शक्ति कम हुनु,
• दिनमा थकान, बेचेनी लाग्नु आदि

के खाने

• सादा, ताजा, सुपाच्य, पौष्टिक आधार सेवन गर्ने,
• भिटामिन   युक्त आहार सेवन गर्ने,
• माया, मासु, अन्डा, दूध, दही, बदाम, हरिया तरकारी आवश्यकताअनुसार भोजनमा समावेश गर्ने
•  चोकरसहितको आँटा रोटी खानामा समावेश गर्ने ।

के नखाने

•  बासी, भारी, मसलादार, चिल्लो आदि सेवन नगर्ने,
•  प्रोटिनयुक्त भोजन, चिया, कफी, मदिरा, नशालु पदार्थ सेवन नगर्ने,
•  क्षमताभन्दा ज्यादा, बिना भोक र पहिले खाएको अपची पुनः भोजन नगर्ने ।

बच्ने उपाय

• मानसिक तनाव र चिन्ताको विषय पत्ता लगाई प्राकृतिक व्यवस्थापनमा लाग्नुपर्दछ,
•  आहार, बिहार, व्यायामको सन्तुलन कायम गर्ने,
•  ज्यादा भोजन वा खाली पेट नबस्ने,
•  घरेलु, प्रेम, सम्बन्धमा सुधार,
•  पर्याप्त आराम गर्ने र समयमा सुत्ने बानी गर्ने,
•  बेलुकी समयमा भारी खाने कुरा र मद्यपान, धूमपान, कफी सेवन आदि नगर्ने,
•  रात्रिभोजन र सुत्ने समयमा कम्तीमा दुई घन्टाको अन्तरमा राख्ने,
•  सुत्नको लागि बेलुका ९ देखि १०ः३० को समय उत्तम मानिन्छ । यसपश्चात सेरोटोनिन नामक निद्राजन्य हर्मोनको मात्रा कम हुँदै जान्छ र निद्रा लाग्दैन । आयुर्वेद अनुसार १० बजेपश्चात पित्तकाल सुरु हुने हुँदा पनि निद्रामा समस्या आउँछ ।